Trong lịch sử kinh tế thế giới, Mỹ luôn được xem là trung tâm của hệ thống tài chính toàn cầu. Khi đối mặt với lạm phát, khủng hoảng hay bất kỳ biến động kinh tế nào, nước Mỹ không chỉ tìm cách ứng phó trong nước mà còn vận dụng các chiến lược kinh tế – chính trị mang tính toàn cầu, trong đó có một khái niệm rất đáng chú ý: “Xuất khẩu lạm phát” (Exporting Inflation).
1. Xuất khẩu lạm phát là gì?
Xuất khẩu lạm phát là cách một quốc gia, điển hình là Mỹ, đẩy chi phí lạm phát nội địa ra ngoài biên giới thông qua các công cụ kinh tế, tiền tệ và thậm chí cả chính trị – quân sự. Điều này xảy ra khi:
- Đồng USD suy yếu, giúp hàng hóa Mỹ rẻ hơn và thúc đẩy xuất khẩu.
- Giá hàng hóa toàn cầu tăng, làm tăng chi phí nhập khẩu cho các nước khác.
- Chiến tranh, xung đột hoặc căng thẳng địa chính trị gây gián đoạn chuỗi cung ứng, đẩy giá năng lượng và lương thực lên cao, tác động tiêu cực đến các nền kinh tế khác.
2. Cơ chế hoạt động: Khi lạm phát trong nước Mỹ trở thành “gánh nặng” toàn cầu
Sau đại dịch COVID-19, Mỹ đã tung ra hàng loạt gói kích thích kinh tế, bơm hàng ngàn tỷ USD vào thị trường và hỗ trợ trực tiếp cho người dân. Kết quả là trong năm 2021–2022, lạm phát tại Mỹ chạm đỉnh tới 9%, cao nhất trong 40 năm. Để kiểm soát lạm phát, Mỹ:
- Tăng lãi suất mạnh tay, khiến dòng vốn toàn cầu quay về Mỹ, gây áp lực tỷ giá lên các nền kinh tế mới nổi.
- Đẩy giá hàng hóa xuất khẩu tăng, do thuế quan và chi phí sản xuất leo thang.
- Sử dụng đồng USD làm công cụ chi phối thương mại toàn cầu, đặc biệt trong lĩnh vực dầu mỏ thông qua “petro-dollar”.
Tất cả các biện pháp này đều khiến nhiều nước khác phải chịu thay phần “nóng” của lạm phát Mỹ – chính là bản chất của việc “xuất khẩu lạm phát”.
3. Chiến tranh – Cách Mỹ gián tiếp xuất khẩu lạm phát và tối đa hóa lợi ích
Một trong những “phương tiện” đặc biệt hiệu quả để xuất khẩu lạm phát là chiến tranh hoặc xung đột khu vực. Ví dụ:
- Năm 2022, khi lạm phát Mỹ bùng phát, cuộc chiến Nga – Ukraine nổ ra, kéo theo giá năng lượng, thực phẩm toàn cầu tăng vọt. Mỹ không trực tiếp tham chiến nhưng là bên viện trợ và cung cấp vũ khí lớn nhất, qua đó thu lợi khổng lồ.
- Cùng lúc đó, các nước châu Âu, vốn lệ thuộc vào năng lượng Nga, trở thành “người gánh hậu quả” khi giá khí đốt tăng chóng mặt.
Điểm đáng chú ý: Mỹ không trực tiếp tham gia sâu vào các cuộc chiến, mà thường duy trì vai trò “hậu thuẫn” – vừa đủ để ảnh hưởng, vừa đủ để thu lợi, nhưng tránh xa việc sa lầy quân sự.
4. Góc nhìn về Trung Đông và Iran: Mỹ muốn xung đột kéo dài, chứ không toàn diện
Hiện nay, giới đầu tư đang quan sát sát sao căng thẳng tại khu vực Trung Đông, đặc biệt giữa Israel và Iran. Câu hỏi được đặt ra là: Liệu Mỹ có tham chiến trực tiếp không?
Theo logic của giới tài chính – địa chính trị:
- Mỹ không có lý do chính danh rõ ràng để can thiệp trực tiếp.
- Nếu Iran chính thức ngăn chặn giao thương qua eo biển Hormuz – huyết mạch của dầu mỏ toàn cầu – thì mọi thứ có thể thay đổi.
- Tuy nhiên, khả năng cao là Mỹ vẫn chọn vai trò gián tiếp, hỗ trợ Israel, kéo dài xung đột thay vì biến nó thành chiến tranh toàn diện. Cách này giúp Mỹ:
- Giữ vai trò ảnh hưởng tại khu vực.
- Xuất khẩu lạm phát thông qua giá dầu tăng cao.
- Gia tăng doanh thu từ vũ khí và duy trì sự phụ thuộc chiến lược của đồng minh.
5. Việt Nam cần quan tâm điều gì?
Đối với nhà đầu tư Việt Nam, các yếu tố cần theo dõi không chỉ là quyết định lãi suất của Fed, mà còn phải mở rộng góc nhìn ra toàn cảnh vĩ mô toàn cầu, đặc biệt là:
- Tình hình địa chính trị tại Trung Đông (giá dầu, an ninh năng lượng).
- Chỉ số USD Index và tỷ giá VND/USD (ảnh hưởng đến dòng tiền và xuất nhập khẩu).
- Chiến lược tiền tệ và thuế quan của chính quyền Mỹ trong cuộc bầu cử cuối năm nay.
Kết luận: Mỹ không cần chiến thắng – Chỉ cần duy trì “cuộc chơi”
Lịch sử kinh tế thế giới cho thấy Mỹ không cần thiết phải thắng trong mọi cuộc chiến. Cái họ cần là duy trì “trò chơi toàn cầu” để tiếp tục thu lợi từ vị thế thống trị kinh tế, tiền tệ và công nghệ.
Trong bối cảnh hiện tại, các cuộc xung đột kéo dài nhưng không toàn diện sẽ là kịch bản có lợi nhất cho Mỹ, đồng thời giúp họ kiểm soát lạm phát bằng cách chia sẻ gánh nặng với phần còn lại của thế giới.
Với nhà đầu tư, hãy luôn tỉnh táo, đừng chỉ nhìn vào các con số CPI hay lãi suất – mà cần hiểu sâu hơn về động lực địa chính trị và chiến lược dài hạn của các cường quốc như Mỹ.
