1. Bối cảnh: “Cơn bão thuế” và nỗi lo lan tỏa trong cộng đồng hộ kinh doanh
Những ngày cuối năm 2025, các hội nhóm mạng xã hội tràn ngập những dòng trạng thái như “Trả mặt bằng”, “Sang lại quán giá rẻ”, “Cho thuê nguyên dãy shophouse”. Nhiều người gọi đây là “cơn bão thuế” sắp ập đến, còn có người bi quan cho rằng đó là “án tử hình dành cho hộ kinh doanh nhỏ lẻ”. Cảm giác hoang mang ấy không phải vô cớ. Từ ngày 1/1/2026, phương pháp thuế khoán – cơ chế đã tồn tại hơn ba thập kỷ và nuôi sống hàng triệu gia đình Việt – sẽ chính thức bị khai tử. Thay thế nó là một hệ thống thuế hiện đại hơn, dựa trên doanh thu thực tế, hóa đơn điện tử và sổ sách bắt buộc.
Đối với hàng triệu hộ kinh doanh, đây không chỉ là một thay đổi kỹ thuật, mà là một bước ngoặt có thể làm đảo lộn toàn bộ thói quen sinh kế. Họ – những người chủ quán ăn nhỏ, tiệm sửa xe, hàng tạp hóa, quán nước ven đường – đang phải học lại cách “làm ăn” trong một môi trường minh bạch và có kiểm soát chặt chẽ hơn. Với nhiều người lớn tuổi, việc chuyển sang sử dụng máy tính tiền, kê khai thuế điện tử hay ghi chép thu chi là một thử thách vượt ngoài khả năng.
2. Vai trò sống còn của khu vực hộ kinh doanh trong nền kinh tế Việt Nam
Để hiểu được tầm ảnh hưởng của chính sách này, cần nhìn lại vai trò của khu vực hộ kinh doanh cá thể – một khu vực thường bị xem nhẹ trong các báo cáo kinh tế vĩ mô, nhưng lại là “mạch máu” của nền kinh tế. Theo số liệu của Tổng cục Thống kê tháng 10/2025, Việt Nam có khoảng 3,83 triệu hộ kinh doanh hợp pháp, tạo việc làm cho hơn 10 triệu lao động và gián tiếp nuôi sống gần 30 triệu người. Họ đóng góp gần 30% GDP quốc gia, vượt cả khu vực doanh nghiệp tư nhân nội địa trong một số năm.
Họ chính là những quán cơm sáng, tiệm tạp hóa nhỏ, xưởng sản xuất bánh thủ công hay tiệm cắt tóc trong ngõ. Dù nhỏ bé, họ đảm bảo dòng chảy tiêu dùng của xã hội, tạo việc làm tự do và góp phần duy trì ổn định kinh tế vi mô. Tuy nhiên, việc áp dụng cơ chế thuế khoán lâu năm – trong đó cơ quan thuế ấn định doanh thu và mức thuế nộp cố định – khiến ngân sách thất thu khoảng 35–40% và hạn chế khả năng tiếp cận vốn của hộ kinh doanh do thiếu minh bạch tài chính. Nhiều hộ dù có tiềm năng mở rộng vẫn “lớn không nổi, chết không xong” vì không thể vay vốn hay chuyển đổi mô hình.
3. Chính sách mới: Từ “vùng xám” sang minh bạch và chuyên nghiệp hóa
Trước thực tế đó, Nghị quyết 68-NQ/TW (2025) và Nghị quyết 198/2025/QH15 đã xác lập mục tiêu đưa khu vực hộ kinh doanh ra khỏi “vùng xám”, hướng tới minh bạch hóa và chuyên nghiệp hóa. Thuế trở thành công cụ trọng yếu để đạt được mục tiêu này.
Từ ngày 1/1/2026, hệ thống mới chia hộ kinh doanh thành ba nhóm:
-
Nhóm 1: Hộ có doanh thu dưới 200 triệu đồng/năm được miễn hoàn toàn thuế giá trị gia tăng (GTGT) và thuế thu nhập cá nhân (TNCN). Ước tính 1,7–1,8 triệu hộ nằm trong nhóm này.
-
Nhóm 2: Hộ có doanh thu từ 200 triệu đến dưới 10 tỷ đồng – nhóm đông đảo nhất – có thể lựa chọn giữa hai phương thức: nộp thuế theo tỷ lệ cố định (1–5% doanh thu, tùy ngành) hoặc kê khai chi phí để nộp thuế theo lợi nhuận thực.
-
Nhóm 3: Hộ có doanh thu trên 10 tỷ đồng buộc phải chuyển đổi sang hình thức doanh nghiệp.
Ngoài ra, một điểm quan trọng là yêu cầu hóa đơn điện tử và máy tính tiền truyền dữ liệu trực tiếp về cơ quan thuế mỗi ngày, bắt buộc với các ngành bán lẻ, ăn uống, siêu thị mini có doanh thu trên 1 tỷ đồng/năm.
4. Nỗi lo hiện hữu: Doanh thu tăng – lợi nhuận không đổi, thuế nặng thêm
Dù có nhiều điểm tiến bộ, chính sách mới vẫn khiến nhiều hộ kinh doanh lo ngại vì tính thuế dựa trên doanh thu thay vì lợi nhuận. Theo khảo sát của Cục Thuế, chỉ 23% hộ có doanh thu dưới 200 triệu đồng, nghĩa là phần lớn đều phải nộp thuế.
Ví dụ, một quán ăn nhỏ có doanh thu 360 triệu đồng/năm (1 triệu đồng/ngày), sau khi trừ chi phí hàng hóa, mặt bằng, điện nước và nhân công, lợi nhuận thực tế chỉ khoảng 40–60 triệu đồng/năm. Với mức thuế 4% trên doanh thu, họ phải nộp 14,4 triệu đồng, tương đương gần 1/3 lợi nhuận. Thêm chi phí mua máy tính tiền (15–30 triệu đồng), thuê kế toán và phần mềm kê khai, nhiều hộ tính toán ra rằng “làm càng nhiều càng lỗ”.
Tình trạng này khiến nhiều người so sánh rằng “thà đi làm thuê còn hơn tự kinh doanh”. Các nhóm ngành nhỏ lẻ – như quán nước, cửa hàng tạp hóa, dịch vụ sửa chữa – bị ảnh hưởng nặng nhất. Chính sách này, nếu không được triển khai linh hoạt, có thể dẫn đến làn sóng đóng cửa hàng loạt, gây xáo trộn xã hội trong ngắn hạn.
5. Góc nhìn chính sách: Giữa minh bạch và thực tế sinh kế
Những người ủng hộ chính sách cho rằng đây là bước đi cần thiết để chống thất thu thuế, đảm bảo công bằng giữa hộ cá thể và doanh nghiệp, đồng thời thúc đẩy chuyển đổi số. Tuy nhiên, với những hộ kinh doanh nhỏ đang vật lộn trong bối cảnh chi phí đầu vào tăng 10–15% mỗi năm và sức mua suy yếu, chính sách này là một gánh nặng thực sự.
Một số đại biểu Quốc hội đã kiến nghị điều chỉnh: nâng ngưỡng miễn thuế lên 300–500 triệu đồng/năm, kéo dài lộ trình áp dụng thêm 1–2 năm, và hỗ trợ kỹ thuật miễn phí cho nhóm hộ yếu thế. Những kiến nghị này nhằm tránh cú sốc kinh tế và giúp hộ kinh doanh có thời gian thích ứng.
6. Các “van giảm áp”: Chính phủ hỗ trợ để hộ kinh doanh không bị bỏ lại
Nhằm xoa dịu lo ngại, Bộ Tài chính đã ban hành Quyết định 3389/QĐ-BTC (15/10/2025) phê duyệt Đề án chuyển đổi mô hình quản lý thuế hộ kinh doanh. Theo đó, Tổng cục Thuế tổ chức hơn 82.000 lớp tập huấn miễn phí trên toàn quốc, hướng dẫn trực tiếp cách kê khai điện tử, xuất hóa đơn, và ghi chép chi phí. Chương trình “Thứ Bảy hỗ trợ thuế” và “Chủ Nhật đồng hành cùng hộ kinh doanh” tại nhiều địa phương cho thấy nỗ lực đồng hành thực tế của ngành thuế.
Ngoài ra, chính phủ còn triển khai các biện pháp hỗ trợ tài chính:
-
Miễn lệ phí môn bài trong 3 năm (2026–2028).
-
Miễn, giảm chi phí máy tính tiền và phần mềm kê khai cho hộ doanh thu thấp.
-
Ưu đãi đặc biệt cho hộ chuyển thành doanh nghiệp: miễn thuế thu nhập doanh nghiệp 2–4 năm, giảm 50% trong 4–9 năm tiếp theo, cùng gói vay ưu đãi 4,2–6%/năm lên đến 5 tỷ đồng không cần thế chấp từ các ngân hàng lớn.
Những “van giảm áp” này giúp giảm bớt cú sốc chuyển đổi, đồng thời mở ra cơ hội phát triển dài hạn cho các hộ kinh doanh có tiềm năng mở rộng.
7. Kết luận: Cơn đau chuyển dạ của một cuộc cải cách tất yếu
Việc xóa bỏ thuế khoán không chỉ là thay đổi cách thu thuế, mà là bước ngoặt lịch sử trong việc tái cấu trúc khu vực kinh tế phi chính thức – nơi chiếm tỷ trọng lớn trong GDP nhưng lâu nay bị xem là “vùng mờ”. Sự chuyển đổi chắc chắn sẽ gây đau đớn, đặc biệt với hàng triệu người đã quen với cách làm cũ. Tuy nhiên, nếu nhìn lại lịch sử đổi mới của Việt Nam – từ khoán 10 trong nông nghiệp đến tư nhân hóa doanh nghiệp đầu những năm 2000 – mọi bước ngoặt lớn đều bắt đầu từ sự hoang mang và nghi ngại.
Chính sách này, nếu được triển khai linh hoạt và hỗ trợ đúng trọng tâm, có thể biến “cơn bão thuế” thành “làn gió tái sinh”, thúc đẩy một thế hệ doanh nhân mới – minh bạch hơn, chuyên nghiệp hơn, có khả năng tiếp cận vốn, và đóng góp bền vững hơn cho nền kinh tế quốc gia.
Câu hỏi không còn nằm ở việc chính sách đúng hay sai, mà là ở chỗ: chúng ta có dám bước qua ngưỡng cửa này để trở thành một nền kinh tế trưởng thành hay không.
Bởi mọi cơn đau chuyển dạ rồi cũng sẽ qua, và phía sau nó – là một tương lai phát triển mạnh mẽ, công bằng và minh bạch hơn cho tất cả.
